Skip to content
Terra Brasilis
  • STRONA GŁÓWNA
  • O NAS
  • BLOG
  • KONTAKT
Site Search
Kultura

„Za horyzont. Polaków latynoamerykańskie przygody” – spotkanie z autorem

  • 23 września 201823 września 2018

24 września w Księgarni BookBook spotkamy się z Tomaszem Pindlem, autorem książki Za horyzont. Polaków latynoamerykańskie przygody. Jeżeli wahaliście się, czy do nas dołączyć, mamy nadzieję, że tą recenzją Was przekonamy.

 

Jest rok 1890. W Galicji, w której się urodziłeś/-aś i gdzie od dziecka odrabiasz pańszczyznę w pobliskim folwarku, co roku 50 tys. osób ginie z głodu.[1] Nic dziwnego, że gdy sąsiad powtarza Ci zasłyszane na odpuście opowieści o dalekim, nieznanym kraju, w którym ziemia jest tak żyzna, że rodzi na okrągło i to nie tylko zboże, warzywa i owoce, ale nawet diamenty, nadstawiasz uważnie ucha. Brazylia – bo o niej mowa – z otwartymi ramionami czeka na polskich chłopów. Każdemu ze śmiałków, który postanowi ruszyć przez wielką wodę, zafunduje bilet na statek oraz wikt i opierunek w podróży.

Powyższa historia to tylko jeden z wielu scenariuszy wyjazdu z Polski (wolnej lub pod zaborami), którą możemy zrekonstruować na bazie książki „Za horyzont. Polaków latynoamerykańskie przygody” Tomasza Pindla. Autor, znany polskim czytelnikom między innymi jako tłumacz literatury hiszpańskojęzycznej[2], postawił przed sobą ambitny cel opisania losów emigracji polskiej aż w sześciu państwach Ameryki Łacińskiej (w Chile, Brazylii, Argentynie, Gwatemali, Meksyku i na Haiti).  Rezultatem jest książka – panorama, która przecina w poprzek wszystkie warstwy społeczne i obejmuje dzieje niemal dwóch wieków polskiej egzystencji za wodami Atlantyku. Dzięki Pindlowi poznajemy niesłychane kariery reprezentantów polskiej arystokracji (Domeyko w Chile), dzieje masowych emigracji chłopskich (Brazylia) i tragiczne w skutkach eksperymenty (historię zamkniętego osiedla Santa Rosa w Meksyku stworzonego dla Polaków wyprowadzonych przez rząd na uchodźctwie w Londynie z terenów Związku Sowieckiego). Dzieje minione Pindel wzbogaca rozmowami z potomkami starych i z nowymi emigrantami, którzy ledwie kilka lat temu zdecydowali się na wyjazd w nieznane. Na tle dawnych relacji wypadają one jednak dość blado – może to kwestia braku odpowiedniej perspektywy lub reporterskiego warsztatu, a może pochodna etyki autora – łaskawego dla swoich żywych rozmówców, lecz krytycznego dla historycznych źródeł, które drobiazgowo analizuje i ocenia.

Co ciekawe, zebrane przez autora opowieści o „wtedy i tam” mówią bardzo dużo o naszym „tu i teraz”. W Za horyzont rozpoznamy aktualne spory, podziały, a także składniki „polskiego charakteru”. Mamy więc w dziejach brazylijskich stowarzyszeń polonijnych wieczny podział na „klerykałów”  i „postępowców”[3], którym ideologia nie pozwala na jakiekolwiek porozumienie. Mamy relację Romana Dmowskiego, który notuje, że wśród emigrantów panuje przekonanie, że: „dosyć jest być członkiem komitetu parafialnego, ażeby być okrzyczanym za złodzieja” oraz „że Polak, który się dorobił, jest innym rodakom solą w oku”. Mamy w końcu ciekawą obserwację, jak reprezentanci różnych klas radzili sobie w nowych warunkach.

Nawiązując do Translatlantyku w Za horyzont znajdziemy wielu bohaterów, którzy nie porzucili nigdy „ojczyzny” (w rozumieniu gombrowiczowskim). Na podstawie książki można wywnioskować, że najbardziej przywiązani do niej byli chłopi, którzy po drugiej stronie Atlantyku, mimo wolności od pańszczyzny, przeszczepili niemal jeden do jednego sposób funkcjonowania pod zaborami. Słowem – harowali ponad siły i nie dostrzegali nowych możliwości.[4] Inteligencja w latynoskiej rzeczywistości również radziła sobie bardzo różnie – i nie mówimy tu tylko o sprawach materialnych. Andrzej Bobkowski do końca narzekał na swoich nowych, gwatemalskich krajanów, pisząc o nich w tonie mocno politycznie niepoprawnym, żeby nie powiedzieć  – rasistowskim.[5] Ze wszystkich warstw najlepiej za wielką wodą zdawali radzić sobie potomkowie szlachty i arystokracji. I to nie tylko z powodu majątku – nawet najlepiej urodzeni rozbitkowie z AK niejednokrotnie trafiali do Argentyny z pustymi kieszeniami. Mimo to otwarte głowy, znajomość języków, kontakty czy też obycie, natychmiast pozwalały im nawiązać znajomości z osobami o podobnym pochodzeniu. Mieli możliwości, kraj stał przed nimi otworem. Powodów do frustracji było mniej, więc i tęsknota mniej doskwierała.  Czyli ani „ojczyzna”, ani „synczyzna”, ale „kosmopolitczyzna” zdaje się być kluczem do sukcesu. Byśmy poczuli się gdzieś indziej jak w domu potrzebne są przede wszystkim możliwości rozwoju i poczucie włączenia na równych prawach do wspólnoty. W przeciwnym razie, jak pisze w książce Najlepszy kraj na świecie Nina Witaszek, grozi nam bolesny kryzys thymos, który jest „rezultatem życia bez uznania, a zatem życia pozbawionego sensu.”

Nad Za horyzont można i trzeba się zamyślić, ale kilku rzeczy jednak brakuje. Bo czy da się odmalować pełen obraz emigracji, muskając ledwie temat postrzegania grupy przybyłych przez „miejscowych”? Czy nie lepiej byłoby, żeby autor odkleił się tu i ówdzie od środowiska polonijnego (zarzut szczególnie w kontekście Argentyny i Brazylii) i poszukał tych, którzy swoich korzeni nie afirmują w tak oczywisty i sformalizowany sposób? Czy nie ciekawsze i bardziej różnorodne historie zebrałby, gdyby zamiast jechać do kolejnego polskiego gospodarza w Guarani das Missões, poświęcił więcej czasu na rozmowę z taksówkarzem o polsko brzmiącym nazwisku i zestawił jego opowieść z wywiadem z „Rei do pierogi”?[6]

Ten częściowy, czytelniczy niedosyt wynagradza z nawiązką ostatni rozdział książki, w którym Tomasz Pindel robi genialną woltę. Haiti, jak możemy się z niego dowiedzieć, to jedyne miejsce w Ameryce Łacińskiej, a może i na całym świecie, gdzie posiadanie wśród przodków Polaków jest jednoznacznie nobilitujące. Skąd tam nasi? I skąd ta dobra prasa? Historia Polaków na Haiti sięga czasów Napoleona, ale wśród miejscowych skutecznie ożywiła ją wizyta Jana Pawła II w 1983 roku, [7] który w homilii nawiązał do historii polskich oficerów dezerterujących (rzekomo) z wojsk napoleońskich z powodu rozterek moralnych. Wszak mieliśmy dusić powstanie niepodległościowe wywołane przez ludność miejscową, a sami marzyliśmy wówczas o niepodległości własnej ojczyzny. Na Haiti zatem urzeczywistnia się romantyczny sen o Polaku – zbawcy, co staje się dla autora punktem wyjścia do szeregu rozważań. Przykład polsko-haitańskich relacji pokazuje bowiem istotę zainteresowania środowiskami polonijnymi wśród wielu naszych rodaków. Nie chodzi o pomoc, o uśmierzenie tęsknoty za krajem, o wspieranie ich w roli ambasadora Polski za granicą, ale o łechtanie narodowego ego. – Przez 384 strony podróżowaliśmy razem przyglądając się, przeżywając i oceniając losy tych, co wyjechali i ich stosunek do porzuconej i nowej ojczyzny. Ale już dość, już wystarczy – zdaje się mówić autor. – Teraz, drogi czytelniku, zastanów się nad sobą i nad tym, przez jaką soczewkę tych „swoich-innych” oglądałeś. Czy na pewno udało Ci się wyjść „za horyzont”?

Książka Tomasza Pindla trafiła w nasze ręce dzięki uprzejmości wydawnictwa Znak i zgodnie z sugestią czytaliśmy ją, popijając yerba mate.

[1] T.Pindel, Za horyzont. Polaków latynoamerykańskie przygody, Kraków 2018, s. 69.

[2] Za jedno z nich, przekład Noc jest dziewicą Jaime Bayly’ego dostał nagrodę polskiego oddziału Instytutu Cervantesa.

[3] W Za horyzont przeczytamy: O „postępowcach” (osobach skupionych wokół lewicującego towarzystwa polonijnego „Kultura”) ich bardziej konserwatywni koledzy mówili, że są „pozbawieni zasad religijnych i wyznający poglądy socjalistyczne czy też jawny ateizm”. Z kolei w pismach powojennych badaczy znajdziemy zarzut, że „klerykałowie” „świadomie rozbijali Polonię i działali na rzecz zacofanych księży, wrogich wszelkiemu postępowi wśród ludności chłopskiej.”

[4] Cytowany przez autora Wojciech Breowicz, działacz polonijny, utyskiwał na przywiązanie polskich osadników do handlu najprostszymi płodami rolnymi, zamiast dużo bardziej opłacalnymi miodem czy przetworami. A Tomasz Pindel dwukrotnie przytacza zasłyszaną opowieść o całkiem współczesnej parze potomków polskich emigrantów, która pracuje (co prawda dla siebie) tak, jakby pańszczyzna trwała nadal: „On się nawet nie myje, nie śpi w domu: robi w polu, jak się zmęczy, to śpi tam, gdzie pracował, potem wstaje znów do roboty, je cokolwiek. Żona tyko wozi towar do miasta na sprzedaż. I wszystkie pieniądze, jakie mają, oszczędzają, żeby potem dokupić sobie jeszcze nowej ziemi.”

[5] „Jeżeli Amerykanie doszli do tego, że pomimo wszystko czymś są, to dlatego, że instynktownie zdobyli się na przezorność wybicia wszystkich Indian do nogi i na niepomieszanie się z nimi, pomimo że gatunkowo Indianin północnoamerykański był o wiele wyższy od Indianina tropikalnego. Na tych krajach tu mszczą się dwa kardynalne błędy: 1) że Hiszpanie nie wybili Indian, a 2) że potem nikt nie wybił Hiszpanów. Wskutek tego błędu powstały miliony ludności rastakwerskiej, nieuleczalnych <<rasta>>, gatunkowo podłych, którymi właściwie nie wiem, co począć. Jedyne wyjście wziąć za pysk.”

[6] „Rei do pierogi” (Pierogowy król) to Tadeu Kawalec, przedsiębiorca nie uciekający w biznesie od mocnych, narodowych odniesień (opakowania w polskich barwach narodowych oraz wzbogacane wizerunkiem Jana Pawła II) i mocno wspierający polonię finansowo.

[7] Wizyta papieża uznawana jest za ważny czynnik, który przyczynił się do upadku dyktatora, Jean-Claude’a Duvaliera.

Autorka: Maria Wróblewska

Społeczeństwo

Spotkanie autorskie w Warszawie

  • 21 września 201623 lipca 2017
Jak to się stało, że kobieta została prezydentem w kraju macho?
Jak włączyć milion ludzi do debaty politycznej? I skąd w Brazylii tyle polskich wątków?

Na te i inne pytania spróbujemy odpowiedzieć podczas spotkania wokół książki „Brazylia, kraj przyszłości?”. Spotkanie odbędzie się w Warszawie, w siedzibie Krytyki Politycznej przy ul. Foksal 16, w czwartek 29 września 2016 r. o godzinei 18.

Prowadzący Roman Kurkiewicz o Brazylii porozmawia z:

Janiną Petelczyc – współredaktorką książki, na co dzień pracujacą w Instytucie Polityki Społecznej UW a także członiknią rady Fundacji Terra Brasilis oraz

Aleksandrą Plutą – doktorantką na Universidade de Brasília, autorką wielu książek, m.in. „Długa podróż w bardzo krótkim czasie. Biografia Andrzeja Bukowińskiego” (2013) i „Ten piekielny polski akcent. Ziembiński na brazylijskiej scenie” (2015).

Książka „Brazylia, kraj przyszłości?” stanowi zbiór tekstów i wywiadów poświęconych Brazylii – jej polityce, historii, problemom społecznym, ekologicznym oraz kulturze.

„Autorzy nie powielają medialnych stereotypów na temat najludniejszego kraju Ameryki Południowej. Opowiadają o nim świeżym językiem, sięgając po najróżniejszą konwencję: reportaż, erudycyjny esej, solidną opartą na liczbach analizę czy pogłębioną rozmowę (…) Po serii transmisji z Igrzysk w Rio warto sportowe emocje zrównoważyć solidną intelektualną inspiracją”
Z recenzji Rafała Wosia w czasopiśmie „Polityka” .

Książka ukazała się w serii Biblioteka Le Monde Diplomatique – edycja polska i została wydana dzięki wsparciu Fundacji Fundacja Aleksandra Kwaśniewskiego „Amicus Europae” oraz Polskiego Towarzystwa Polityki Społecznej. Patronem medialnym publikacji jest dziennik Rzeczpospolita i jego weekendowy dodatek Plusminus.

_ _

Autor: Janina Petelczyc

Fot.: Yuri Catalano, Unsplash

Kultura

Zaproszenie na Sympozjum

  • 3 czerwca 201623 lipca 2017
I Międzynarodowe Polsko-Brazylijskie Sympozjum Naukowe
„Stare i nowe problemy w Brazylii: od dyktatury do transformacji demograficznych”

dzień: 20.06.2016 (poniedziałek), godz. 16.00-21.00

miejsce: Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk, Rynek Starego Miasta 29/31 00-272 Warszawa

Proponujemy, aby to międzynarodowe spotkanie dało możliwość spojrzenia na problemy Brazylii nie tylko z perspektywy regionalnej, ale przede wszystkim globalnej. Stojące przed tą latynoamerykańską potęgą wyzwania są zbieżne ze światowymi. Próba porównania i odniesienia przemian w Brazylii do tych zachodzących w regionie latynoamerykańskim czy w Europie, z pewnością wzbogaci debatę.

16:00 Rozpoczęcie

Dr hab. prof. IH PAN Tomasz Wiślicz

Prof. Maria Teresa Toribio B. Lemos, Uniwersytet Stanowy wRio de Janeiro

Ambasada Federacyjnej Republiki Brazylii w Warszawie

Przedstawiciele Fundacji im. Prof. Andrzeja Dembicza, Terra Brasilis i Macunaima.

16:15 – 17:30 Panel I – „Brazylijska ścieżka: od dyktatury do demokracji”

  1. Alexis Toribio Dantas (Universidade do Estado do Rio de Janeiro), The economic implications of the political changesin Brazil 1964 – 2016
  2. Esther Kuperman (Colégio Pedro / Universidade do Estado do Rio de Janeiro), The Brazilian population changes after 1964 and its consequences

Komentator: Prof. dr hab. Dariusz Jarosz

17:30 – 17:45 – Przerwa kawowa

17:45 -19:15 Panel II – „Multikulturalizm brazylijskiego społeczeństwa – historia, wyzwania i rzeczywistość”

(język portugalski: tłumaczenie konsekutywne przez Magdalenę Walczuk oraz Agatę Błoch).

  1. Maria Teresa Toribio B. Lemos (Universidade do Estado do Rio de Janeiro), Tożsamości w sprzeczności – południowo-amerykańska obecność w Rio de Janeiro w latach 1950-2015 – Boliwijczycy, Peruwiańczycy oraz Ekwadorczycy, (port. Identidades em confronto – presença sul-americana no Rio de Janeiro – 1950-2015 – Bolivianos, Peruanos e Equatorianos)
  2. Helenice Pereira Sardenberg (Universidade do Estado do Rio de Janeiro), Imigracja i tożsamość – wspomnienia syryjskich uchodźców w Brazylii, (port. Imigração e identidade: memórias dos refugiados sírios no Brasil

19:15-19:30 – przerwa kawowa

19:30-21:00 Panel III „Multikulturalizm brazylijskiego społeczeństwa – historia, wyzwania i rzeczywistość”

(język portugalski: tłumaczenie konsekutywne przez Magdalenę Walczuk oraz Agatę Błoch)

Maria Medianeira de Padoin (Universidade de Santa Maria), Imigracja i polityka na brazylijskich granicach – wiek XIX i XX), (port. Imigração e política na fronteira do Brasil: século XIX e XX)

Marta Rosa Borin (Universidade de Santa Maria), Imigracja a religia: relacje władzy na początku XX wieku w regionie Santa Maria, stanu Rio Grande do Sul, (port. Imigraçao e religiosidade: as relacoes de poder no iniciodo seculo XX na regiao de Santa Maria, RS, Brasil)

Podsumowanie i debata

Informacje o gościach:

Alexis Toribio Dantas – profesor ekonomii na Uniwersytecie Stanowym w Rio de Janeiro, koordynator wydziału NUCLEAS (Nucleo de Estudos das Américas)

Esther Kuperman – profesor historii na Uniwersytecie Stanowym w Rio de Janeiro.

Maria Teresa Toribio B. Lemos – profesor historii Ameryki i historii politycznej na Uniwersytecie Stanowym w Rio de Janeiro.

Helenice Pereira Sardenberg – profesor historii politycznej na Uniwersytecie Stanowym w Rio de Janeiro.

Maria Medianeira de Padoin – profesor historii Ameryki Łacińskiej na Uniwersytecie Federalnym w Santa Maria (w stanie Rio Grande do Sul)

Marta Rosa Borin – profesor historiina Uniwersytecie Federalnym w Santa Maria (w stanie Rio Grande do Sul)

Organizatorzy: Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk, Fundacja im. prof. Andrzeja Dembicza, Fundacja Terra Brasilis, Fundacja Macunaima

_ _

Autor: Janina Petelczyc

Fot.: Guilherme Braga Biagi, Unsplash

Kultura

Spotkania z Brazylią na Uniwersytecie Warszawskim

  • 24 marca 201623 lipca 2017

Terra Brasilis wraz z Zakładem Języka i Kultury Luzobrazylijskiej (ISIiI UW), portugalistycznym Kołem Naukowym Amor-Não-Me-Deixes oraz wydawnictwem Rebis było współorganizatorem „Spotkania z Brazylią”, które miało miejsce na UW, 22 marca 2016 r.

Gośćmi spotkania byli Daniel Galera, autor książki „Broda zalana krwią” (wyd. Rebis), jej tłumacz na język polski Wojciech Charchalis oraz dr. Marcelo Mendes Facundes (Real Centro Universitário Escorial Maria Cristina – Universidad Complutense de Madrid), który przybliżył słuchaczom brazylijską religijność w wykładzie „O pentecostalismo e o espírito brasileiro: religião e cultura no Brasil.”

_ _

Autor: Magdalena Walczuk

Polityka

Nagranie z debaty w Pańtwomiasto

  • 1 lutego 201623 lipca 2017
Zapis z debaty „Lewicowy przypływ – lewicowy odpływ? Lekcje z Ameryki Łacińskiej”, organizowanej przez Global.Lab, Fundację im. Friedricha Eberta i Le Monde diplomatique – edycja polska, z udziałem członkow Fundacji Terra Brasilis.

Od kilkunastu lat Ameryka Łacińska przeżywa historyczne przemiany polityczne. W wielu krajach kontynentu, szczególnie boleśnie doświadczonego panowaniem dyktatur i neoliberalną polityką gospodarczą, władzę przejęły siły lewicowe. Efektem ich egalitarnych rządów jest bezprecedensowa redukcja biedy i nierówności społecznych oraz polityczne uniezależnianie się od wpływów Waszyngtonu. Do głosu doszły również dotychczas zmarginalizowane ruchy tubylcze i klasy ludowe, którym udało się obalić dawne narracje i uzyskać znaczący wpływ na losy swych państw. Nowe rządy nie ustrzegły się jednak przed błędami i w części państw latynoamerykańskich – m.in. Brazylii, Wenezueli czy Argentynie – lewica znalazła się w ostatnim czasie w kryzysie. W trakcie debaty chcemy zastanowić się nad bilansem lewicowego skrętu w Ameryce Łacińskiej, a także poszukać odpowiedzi na pytanie, jakie lekcje płyną dla lewicy na świecie z doświadczeń Ameryki Łacińskiej. Na ile mogą one być uniwersalną wskazówką i stanowić realne źródło inspiracji dla nowych ruchów lewicowych w Europie i Polsce? W debacie udział wzięli:

Zbigniew Marcin Kowalewski zastępca redaktora naczelnego „Le Monde Diplomatique – edycja polska„, działacz pierwszej „Solidarności”, publicysta, tłumacz (m.in. Dom duchów Isabel Allende)

Janina Petelczyc doktor nauk społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, członkini zespołu Fundacji Terra Brasilis, ekspertka z zakresu polityki społecznej

Maciej Konieczny jeden z inicjatorów i członek Zarządu Krajowego partii Razem, kulturoznawca, działacz lewicowy

Paweł Zerka politolog i ekonomista, dyrektor ds. badań think tanku demosEuropa, autor bloga poświęconego polityce i gospodarce krajów latynoamerykańskich Noty z Bogoty. 

_ _

Autor: Janina Petelczyc

Fot.: Yuri Catalano, Unsplash

Nawigacja po wpisach

1 2 3 … 15

Najnowsze posty

  • Brazylijskie Candomblé – historia, rytuały i wyzwania
  • Demokracja w mundurach, czyli niekończący się eksperyment w historii Brazylii.
  • Stulecie powstania pierwszego brazylijskiego uniwersytetu – sto lat walki o dostęp do powszechnej edukacji wyższej i do prowadzenia badań naukowych

Wyszukaj według tagów

Afrobrazylijczycy Architektura armia badania naukowe bolsonaro dyktatura edukacja Ekologia Gospodarka Historia Igrzyska Olimpijskie Impeachment Indianie Internet Język Kino Konkurs Książka Kuchnia Literatura militaria Mundial Muzyka nauka Podróże Polonia Protesty Przegląd Prasy Religia szkolnictwo wyższe Sztuka Taniec uniwersytet W mediach wojny wojsko wojskowośc Wybory Wydarzenia

Polub nasz fanpage

Fundacja Terra Brasilis

Poznaj naszą książkę

Dowiedz się więcej
Zobacz, gdzie kupić

Kategorie

  • Inne 24
  • Kultura 152
  • Polityka 107
  • Społeczeństwo 190

Archiwum

Newsletter

Copyright © 2016 by Fundacja Terra Brasilis. All Rights Reserved.

Znajdź nas na Facebooku
© 2013-2016 Fundacja Kultury Brazylijskiej Terra Brasilis NIP 5342486770, KRS 0000400459 ul. Lilpopa 36/8, 05-840 Brwinów Logo: Jakub Sudra, http://sudragrafika.com/
Theme by Colorlib Powered by WordPress