Archiwa: Polonia - Terra Brasilis

Kultura

Panel Edukacyjny Bom Dia Brasil 2013

25 października 201330 lipca 2017

PANEL DYSKUSYJNY W RAMACH 11. FESTIWALU BRAZYLIJSKIEGO BOM DIA BRASIL

Termin panelu: 25.10.2013,

Miejsce: Dom Kultury Śródmieście, ul. Smolna 9, Warszawa

PROGRAM:

Blok I – Polonia w Brazylii

16:00 – 16:10 Wprowadzenie, dr Renata Siuda-Ambroziak (CESLA UW) i Paweł Kucharczuk (Dyrektor Festiwalu)

16:10 – 16:35 Polska odmiana Brazylijczyka czy brazylijska odmiana Polaka – o tożsamości polskiej imigracji pod Zwrotnikiem Koziorożca, Monika Ścibor

W dobie globalizacji mówi się o rozmyciu granic i unifikacji kultur, co ma ogromny wpływ na problemy ze znalezieniem stabilnej tożsamości jednostki, zakorzenienia we własnej kulturze. W tym kontekście kraj, taki jak Brazylia, u którego podstaw istnienia leży sytuacja wielokulturowości, wydaje się przypadkiem szczególnie ciekawym. Można tu bowiem analizować nie tylko sposób współżycia różnych kultur obok siebie, ale również relacje pomiędzy potomkami dawnych kolonizatorów a ojczystym krajem ich przodków.

16:35 – 17:00 Stara Polonia a współczesna więź Polonii Brazylijskiej z Krajem Przodków, z doświadczeń archiwisty, dr Krzysztof Smolana (Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich UW)

Próba przedstawienia wizji Polski przekazanej polonijnemu pokoleniu powojennemu w Brazylii i ich recepcja przez to pokolenie. Ewolucja stosunku starszego pokolenia do Państwa Polskiego od pełnej negacji do nieśmiałych prób ich normalizacji po 1990 r. Zamiana ról, od Polonii (starszej) próbującej wpływać na sytuację w Kraju, do zamieszania wywołanego przez Kraj wśród środowisk polonijnych.

17:00 – 17:20 Dyskusja i pytania z sali

17:25 – 17:30 przerwa na kawę

Blok II – Brazylia w przededniu mistrzostw

17:30 – 17:40 Wprowadzenie, dr Renata Siuda-Ambroziak

17:40 – 18:00 Realia Mistrzostw Świata w piłce nożnej w Brazylii, strata czy zysk? Na ile wpłynie na zmiany społeczno-gospodarcze kraju? Bartek Rabij (Radio Brazylia)

Mundial to wielkie święto futbolu, ba sportu! Brazylia przygotowuje na mundial 12 stadionów. 693 tysiące

miejsc dla kibiców. Problem w tym, że po wielkim święcie będzie jeszcze większe sprzątanie bowiem średnia widzów na brazylijskich arenach wynosi ledwie 13 tys. ludzi na mecz. Co daje temu krajowi dopiero 13 wynik na świecie. Ile Brazylia zapłaci za utrzymywanie mitu kraju szalonego na punkcie futbolu?

18:00 – 18:20 Na własne oczy, refleksje z ostatnich manifestacji w Rio de Janeiro,

Aleksandra Szymczak (Stowarzyszenie PUENTE)

Między nami manifestantami – o tym jak to jest być Polką wśród Brazylijczyków obalających „mur berliński”; a także o tym czy walka o prawa to może być dobra zabawa, jak brzmi hymn narodowy poza stadionem futbolowym oraz o docieraniu do granic demokracji, czyli co się czuje, gdy się protestuje.

18:20 – 18:40 Niepokoje społeczne w Brazylii, ich podłoże i co z nich może wyniknąć, Janina Petelczyc (Fundacja Terrra Brasilis)

W Brazylii w najkrótszym czasie na świecie z ubóstwa wyszło kilkadziesiąt milionów ludzi, którzy zasilili klasę średnią i dostali pracę – dzięki czemu stopa bezrobocia przekracza tylko 5%. Skąd zatem w kraju wzrostu, w którym obiecana przyszłość zaczęła stawać się teraźniejszością tyle niepokojów społecznych? Skąd tak wielkie społeczne niezadowolenie i manifestacje? W jakim kierunku będzie dalej zmieniać się Brazylia i jaki wpływ na to mają manifestanci?

18:40 – 19:00 Dyskusja i pytania z sali

19:00-19:15 Przerwa.

19:15 Projekcja filmu – Brava gente brasileira

Rok Premiery: 2000, Produkcja: Brazylia Portugalia, Reżyseria: Lucia Murat

Więcej informacji o Festiwalu, Panel Dyskusyjny na Facebooku.

Kultura

Brazylia Juliana Tuwima

13 września 201330 lipca 2017

Rok 2013 został ogłoszony przez Sejm RP rokiem Juliana Tuwima. Dziś przypada 119 rocznica urodzin poety, którego niezwykłe życie zaprowadziło nawet do Brazylii, gdzie pisać zaczął dzieło swojego życia.

Julian Tuwim był jak wiadomo poetą z Łodzi, z którą był bardzo związany, a swoje dorosłe życie do wybuchu drugiej wojny spędził w Warszawie. Był jednym z najwspanialszych poetów, twórcą kabaretowym, autorem piosenek, a nawet scenariuszy filmowych. Spotykamy go na każdym kroku, często nawet nieświadomie. Któż z nas nie czytał w dzieciństwie „Lokomotywy”? Kto nie zna piosenki o tym, że miłość wszystko wybacza? Kto o tej porze roku nie nuci pod nosem, że „mimozami jesień się zaczyna?” Nawet wielcy twórcy rosyjscy: Puszkin, Czechow, Gogol – mówią do nas przez usta Tuwima, który jak nikt potrafił ich tłumaczyć. Poeta silnie związany z Polską, a polskość jego ufundowana była m.in. na jego polszczyźnie. Z wiersza „Zieleń” pochodzi przecież jego słynne:

(…)Nie wydziwiaj i nie bierz mi za złe,

Że w podsłowia tego świata wlazłem,

Że się ziaren i źródeł dowiercam,

Że pobożny jestem Słowowierca,

Że po mojej ojczyźnie-polszczyźnie

Z różdżką chodzę, wiedzący, gdzie bryźnie

Strumień prawdy żywiący i żyzny

Z mojej pięknej ojczyzny-polszczyzny (…)

A mimo to wciąż narażony był na antysemickie ataki. Potrafił na nie odpowiadać i tak:

Na pewnego endeka co na mnie szczeka

Próżnoś repliki się spodziewał,

Nie dam ci prztyczka ani klapsa

Nie powiem nawet: „Pies cię j…ł”-

Bo to mezalians byłby dla psa.

Gdy jednak przyszła II wojna światowa stał się szczególnie zagrożony. Jeszcze we wrześniu 1939 r. przez granicę z Rumunią opuścił Polskę. Zazwyczaj gdy pisze się o jego emigracyjnym losie wspomina się najwięcej o Paryżu, trochę o Lizbonie, i o Rio de Janeiro, które jest traktowane tylko jako etap w drodze do Stanów Zjednoczonych. I tak z całą pewnością było, Rio de Janeiro nie było celem poety, lecz to w Brazylii właśnie, po raz pierwszy od swojego wyjazdu z ojczyzny zaczął znów pisać.

Droga za ocean nie była łatwa. Gdy Niemcy pokonali Francję poeci (obok Tuwima także Lechoń, Wierzyński, Grydzewski, Słonimski i in.) postanowili opuścić Paryż. Część z nich udała się do Lizbony z zamiarem jak najszybszego opuszczenia Europy. Nie było to jednak zadanie proste. Stany Zjednoczone nie chciały przyznać im wizy. Wyjazd do Brazylii również wydawał się niemożliwy – tłumy uciekinierów z całej Europy pragnące opuścić ogarnięty straszliwą wojną kontynent oblegały konsulaty i poselstwa. Tuwim także nie miał dużych perspektyw, ale uratowała go poezja. Okazało się, że poeta brazylijski, Mariano Olegario był w tym czasie nadzwyczajnym ambasadorem swojego kraju w Portugalii, która obchodziła właśnie osiemsetną rocznicę swojego istnienia. Gdy tylko dowiedział się, ze Tuwim jest w Lizbonie natychmiast sprowadził poetę swoim samochodem do ambasady i jeszcze tego samego dnia jego wiza była załatwiona.

W lipcu 1940 r. Julian Tuwim wsiadł na statek „Angola” i już 5 sierpnia jego noga po raz pierwszy stanęła na ziemi brazylijskiej. Było to miejsce dla niego zupełnie obce i nowe, a przy tym odczuwał tęsknotę, niepokój i nostalgię za Polską. Zamieszkał wraz z żoną oraz Janem Lechoniem we wspólnym mieszkaniu na IX piętrze przy Avenida Djalma Ulrich 201, blisko oceanu i plaży Copacabana. W tym czasie przebywało w Rio wielu polskich twórców: obok Tuwima i Lechonia także Kazimierz Wierzyński, Michał Choromański, Jan Kiepura i in. Spotykali się w Café O`Key przy Avenida Atlatica codziennie między dziesiątą a dwunastą w południe oraz około piątej i szóstej wieczorem. Jak pisze we wspomnieniach Mieczysław Lepecki „O`Key zapełniała się naszymi rodakami. Język polski przez parę godzin dominował w kawiarni i biedni emigranci mieli chwilę złudy, że są u siebie, na ulicy Mazowieckiej”.

Tuwim nie czuł się w Brazylii najlepiej. Męczyła go tęsknota za kraj

em, niepokój o przyszłość, od czasu wybuchu wojny nic nie napisał. Był jednak zachwycony miastem. W liście do Leopolda Staffa pisał później: „Najcudowniejszą przygodą uchodźczą było Rio de Janeiro. Do dziś mi się wierzyć nie chce, że taki cud może istnieć na ziemi”. Choć w liście do Kazimierza Wierzyńskiego konstatował: ” jak wielka, jak wstrząsająca jest uroda tego miasta. Gdy się pobędzie parę tygodni, gdy się człowiek napatrzy do syta – rzygać się chce.”

Polonia brazylijska, która chciała jak najlepiej ugościć pisarzy zorganizowała Julianowi Tuwimowi i Janowi Lechoniowi wieczór autorski. Poeci musieli się do niego przygotować. Tylko Lechoniowi udało się napisać na tę okazję poemat o prezydencie Warszawy Stefanie Starzyńskim. To zmobilizowało Tuwima do pracy. Następnego dnia zamknął się w pokoju i nie wyszedł nim nie napisał kilkuset wersów „Kwiatów Polskich”.

Sam pomysł na „Kwiaty Polskie”, bodaj największy poemat XX wiecznej poezji polskiej, powstał już wcześniej. Wspomniany już wyżej Mieczysław Lepecki opowiadał, że pewnego dnia pojechał wraz z Tuwimami na wzgórze Corcovado, gdzie spod stóp posągu Jezusa roztaczał się niezwykły widok. Tuwim był jednak zamyślony. Gdy wracali z wycieczki rzekł: „Kwiaty Polskie, czy to byłby jakiś tytuł?” Wkrótce potem Polonia usłyszała pierwsze fragmenty dzieła podczas wieczoru autorskiego zorganizowanego w São Paulo.

Rozpoczęcie pisania było dla Tuwima momentem przełomowym, powrotem do twórczości. Tylko Brazylia mogła to w nim wyzwolić. Kiedy już zjawił się w Nowym Jorku narzekał w liście do Antoniego Słonimskiego „Co do mnie, to po brazylijskiej eksplozji (nie wiem czy te Kwiaty są wiele warte, ale buchały ze mnie bez przerwy przez kilka miesięcy) nastąpiła prawie zupełna cisza”.

Poecie przyznano w końcu wizę i 7 maja 1941 r. opuścił Brazylię, by następne 5 lat spędzić w Stanach Zjednoczonych. Bez wątpienia dziewięć miesięcy spędzonych w Brazylii było dla Tuwima czasem trudnym, ale bardzo ważnym i tu właśnie powstawać zaczęło jedno z największych jego dzieł. W „Kwiatach Polskich” doszukać się można wielu brazylijskich wątków, dlatego w kolejną rocznicę urodzin poety (szczególnie w poświęconym mu roku!) wszystkim polecam po nie sięgnąć. A dla zachęty, fragment:

Wierszu mój, dziwne twoje dzieje…

Bo pomyśl: Rio de Janeiro

Było tych kwiatów oranżerią

A tam (- Pamiętasz Orchideje,

Flor de Ipê, Jasmin do Cabo,

Maracujá i Flamboyanty,

Sześciopiętrowe drzew giganty,

Kwiatami obsypane krwawo?)

(…) I nagle – jakbym wonne żniwo

Garściami z miodnej łąki zgarniał

Z Copacabany, z Ipanemy,

Z Tijuca, Z Botafogo, z Leme

Wybuchła polskich słów kwiaciarnia.

(…)

O, Rio nocy nieruchomych,

I brzasków z rozpalonej miedzi,

Przezłacającej się w spiekotę!

Kto Cię wymyślił? Kto wybredził?

Chyba ocean swym bełkotem

Wmówił Cię brzegom łatwowiernym

I wrzeźbił w ziemię cud bezmierny…

A inni mówią – i uwierzę –

Że to Stworzyciel na spacerze

Pijanym krokiem cię wytańczył

Gubiąc po drodze palmy, skały,

Murzynów, kwiaty i upały…

Błogosławiona eskapado!

Dziękuję. Muito obrigado

Za Rio i za wiersz wygnańczy.

Janina Petelczyc

Zdjęcia: 1- pomnik Juliana Tuwima w Łodzi – JP

Zdjęcie 2 – widok z Corcovado – JP

Bibliografia:

1. P. Matywiecki, Twarz Tuwima, Wydawnictwo ab, Warszawa 2007

2. red. T. Januszewski, Z tysiącem serdeczności, Korespondencja 1911-1053, PIW, Warszawa 1974

3. red. T. Januszewski, Tuwim Listy, Czytelnik, Warszawa, 1979

4. red. W. Jedlicka, M. Toporowski, Wspomnienia o Julianie Tuwimie, Czytelnik, Warszawa 1973

5. M. Urbanek, Tuwim, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2004

6. J. Tuwim, Kwiaty Polskie, Czytelnik, Warszawa 1967

Panel Edukacyjny Bom Dia Brasil 2013

PANEL DYSKUSYJNY W RAMACH 11. FESTIWALU BRAZYLIJSKIEGO BOM DIA BRASIL

PROGRAM:

Brazylia Juliana Tuwima

Copyright © 2016 by Fundacja Terra Brasilis. All Rights Reserved.