Odkrycie Brazylii – celowo czy przypadkowo?
Brazylia została odkryta w 1500 roku przez portugalskiego żeglarza Pedro Alvaresa Cabrala. Jednak wokół tego faktu narasta wiele wątpliwości i spekulacji. Powstaje pytanie czy Brazylia faktycznie została odkryta właśnie wtedy, czy może jednak ktoś inny wcześniej dopłynął do jej wybrzeży.
Zgodnie z jedną z teorii przed 1500 rokiem wielu Hiszpanów dopłynęło na północ dzisiejszej Brazylii. Wśród nich miał być również Duarte Pacheco Pereira, autor dzieła Esmeraldo de situ Orbis, które było swoistym atlasem nowo odkrytych ziem. Dzieło to zostało najprawdopodobniej utajnione bądź zagubione, a publikacji doczekało się dopiero w XX wieku. Utajnione z kilku prostych przyczyn – zawierało informacje nie tylko na temat nowych ziem na zachodzie (prawdopodobnie Brazylii) lecz również zachodniego wybrzeża Afryki, które było źródłem portugalskiej potęgi w XV wieku. Według brazylijskiego historyka Capistrano de Abreu, odkrycie Brazylii przez Pedro Alvarasa Cabrala można określić mianem odkrycia socjologicznego, ponieważ dopiero wtedy otwarcie przyznano, że dotarto do nowych ziem.
Kolejne spekulacje krążą wokół tego czy odkrycie Brazylii było zaplanowane czy przypadkowe. Dyskusja ta narodziła się w XIX wieku, kiedy Brazylia uzyskała niepodległość (1822). Brazylijscy historycy bronili teorii przypadkowości. I faktycznie podczas zajęć na Universidade de Brasília uczono mnie, że odkrycie Brazylii było szczęśliwym zbiegiem okoliczności, podczas gdy na Universidade Nova de Lisboa, że istnieje ogromna szansa, że Portugalczycy wiedzieli o Brazylii jeszcze przed jej odkryciem.
Wracając jednak do tematu, o tym że odkrycie Brazylii miałoby być zamierzone świadczy kilka faktów. Ówczesny król Portugalii D. João I podczas negocjacji w Tordesilhas w 1494 roku dotyczących podziału nowych ziem między Hiszpanów a Portugalczyków walczył o to, aby linia demarkacyjna została przesunięta bardziej na zachód (tzn. na 370 stopni szerokości geograficznej na zachód od archipelagu Wysp Zielonego Przylądka, tak więc obejmowałaby tereny Brazylii). Uważa się, że król już wtedy wiedział o nieznanym wcześniej kontynencie. Sceptycy uważają, że przesunięcie linii demarkacyjnej miało tylko zabezpieczać portugalskie statki w wyprawach do Indii. Mówi się również, że możliwe jest, że sam Pedro Alvares Cabral, bądź ktoś z jego załogi celowo zmienił kurs statku z miejsca docelowego, tj. z Indii na dzisiejszą Brazylię, więc odpowiedzialność odkrycia Brazylii spada na samego Alvaresa, a nie na króla Portugalii (w momencie odkrycia królem Portugalii był D. Manuel I).
Ci, którzy bronią teorii przypadkowości odkrycia Brazylii powołują się na źródła historyczne takich kronikarzy portugalskich jak Damião de Góis, João de Barros, Fernão Lopes de Castanheda, którzy odkrycie Brazylii uznają za czysty przypadek i zwykłe szczęście. Ponadto w momencie przypłynięcia do Brazylii Portugalczycy nie byli przygotowani do kontaktu z Indianami. Wyprawa ta była również bardzo kosztowna. Niemożliwym jest, aby król zainwestował w ekspedycję, która mogła dopłynąć do ziemi o niewielkiej wartości. Innym źródłem popierającym tę teorię jest list portugalskiego króla D. Manuela I wystosowany do władców hiszpańskich, w którym napisano, że Cabral dotarł do „nowych ziem”.
Czy odkrycie Brazylii było przypadkiem czy zamierzonym celem pozostanie jednak tajemnicą.
_ _
Agata Błoch
Bibliografia:
COUTO Jorge, A construção do Brasil, Edições Cosmos, Lisboa 1997.