Brazylijskie „El Dorado” – plantacje kakao
Znaczenie kakao w Brazylii nie tylko w gospodarce, co w społeczeństwie a nawet i sztuce jest naprawdę ogromne. W kraju zdominowanym przez plantacje kawy, kakao odnalazło się bezbłędnie, a nawet doczekało się swojego dnia. Narodowy Dzień Kakao przypada na dzień 26. Marca.
Kakaowiec jest rośliną pochodzącą z Amazonii, Ameryki Środkowej i Karaibów. Nasiona zostały sprowadzone na południe stanu Bahia w 1746, gdzie – jak się szybko okazało – wkrótce zdominowało lokalną gospodarkę. Ostatnimi czasy zaczęto również inwestować w plantacje kakaowca w stanie Pará, gdzie mamy do czynienia z ogromnymi terenami ziemskimi, idealnymi do jego plantacji . Dzięki temu oszczędzi się wylesiania bogatych terenów Bahia. Ponadto rząd brazylijski skoncentrowany na eksporcie owocu na rynek światowy, ogłosił w 2007 roku program wspierania kakao polegający na dystrybucji nasion i badań nad produkcją organicznego kakao. Szacuje się, że pod względem hektarów plantacji kakaowca, w ciągu następnych lat stan Pará może wyprzedzić stan Bahia.
Bahię już od lat nawiedza plaga zwana miotłą czarownicy (vassoura de bruxa), która doprowadza do dewastacji plantacji kakaowca. Z tego właśnie powodu rząd federalny ogłosił Plan Rozwoju i Dywersyfikacji Rolnictwa w Regionie Bahia wierząc, że uda się stworzyć nowe odmiany bardziej odporne na „miotłę czarownicy”. Projekt przewiduje budżet o wysokości 2,2 miliarda reali, który miałby wesprzeć około dwudziestu pięciu tysięcy producentów lokalnych.
Oprócz oczywistego wykorzystania kakao pod postacią czekolady, gdzie najpotężniejszymi liderami sektora są Nestlé, Garoto i Kraft Foods (Lacta), jest ono również wykorzystywane w kosmetyce. Kremy oraz mydła na bazie kakao pomagają w hydratacji skóry, a starodawne metody brazylijskich babć, aby pęknięte usta leczyć masłem kakaowym okazały się nadzwyczaj rentowne – i przede wszystkim skuteczne, jak uważa autorka tego artykułu:) Brazylijska firma kosmetyczna Natura stworzyła nawet całą linię bazującą na kakao; w tym szampony, kremy, perfumy i mydła.
Kakao stało się również głównym tematem w wielu książkach brazylijskiego pisarza Jorge Amado, który przez ponad pół wieku szeroko zajmował się problematyką wokół kakao w takich dziełach jak Cacau, Terras do Sem Fim i São Jorge dos Ilhéus. Opisane tu zostały relacje społeczne między pracownikami rolnymi a najbogatszymi i najbardziej wpływowymi “coronéis” – właścicielami ziem. Walka o podstawowe prawa pracownicze oraz walka klas pokazuje zamiłowanie Jorge Amado do komunizmu. Dzieła te można określić jako literaturę zaangażowaną. W późniejszych dziełach Gabriela Cravo e Canela (1959) i Tocaia Grande (1982) Jorge Amado nieco rozczarowany komunizmem przedstawia region kakao w stanie Bahia w dużo bardziej łagodnych tonach, wprowadzając elementy kultury popularnej i miłość.
Muzyka ku czci Jorge Amado i kakao została stworzona przez Evaldo Costa Batista na podstawie muzyki Luiza Gonzagi i została zaprezentowana na konferencji międzynarodowej Rio +20 w Rio de Janeiro.
Kakao stało się również tematem dla wielu brazylijskich malarzy jak, np. Ojca José de Souza Pinto „Quebra de cacau”
„Marina zbierająca kakao” namalowana przez Pompeu – malarza z São Paulo. Obraz ten jest częścią kolekcji o nazwie: „Święte owoce ziemi i ich błogosławieni rolnicy”.
Conceição Portela – malarka z miasta Itabuna ze stanu Bahia. Stworzyła cykl ku pamięci twórczości Jorge Amado (który również urodził się w Itabunie) i jego zamiłowaniu do tematyki kakao.
W ciągu ostatnich lat powstało również wiele dokumentów, których zadaniem było ukazanie brazylijskiego „El Dorado”.
W Os Magníficos dyskutuje się na temat społecznych konsekwencji kryzysu, który od lat dotyka region Bahia, gdzie niegdyś owoc ten był odpowiedzialny za 85% przychodu z regionu.
Dokument Cywilizacja kakao (Civilização do Cacau) opowiada o tym, jak kakao znalazło się w Brazylii i dlaczego akurat w klimacie Bahia przystosowało się najlepiej. Dzięki pięknym ilustracjom, dopowiedzeniom reżyserów, aktualnych zdjęć z plantacji kakao i tekstom literackim Jorge Amado, ukazane jest znaczenie tego owocu w historii Brazylii. Dokument też wyjawia interesujący punkt widzenia dotyczący „miotły czarownicy” oraz prób zmian przyzwyczajenia lokalnych rolników do monokultury.
Na polskim rynku na szczęście pojawiło się już brazylijskie kakao – organiczne kakao oraz sok z białego kakao.
_ _
Tekst i zjęcie: Agata Błoch
Bibliografia: