Od 9 do 19.02 w Berlinie odbywa się wielkie święto kina – Międzynarodowy Festiwal Filmowy Berlinale. W tym roku Brazylię reprezentuje aż 11 filmów (najwięcej w historii obecności tego kraju na Festiwalu). Większą liczbą reprezentantów w tym roku mogą pochwalić się tylko Niemcy, U.S.A, Francja i Kanada.

Wichry historii

Według Weilanda Specka, kuratora sekcji Panorama (szukającej kompromisu między artyzmem wyrazu i komercyjnością), wiele filmów prezentowanych na tegorocznym Berlinale odznacza się głęboką świadomością historyczną. Trzy z tych filmów, to filmy brazylijskie.

„No Intenso Agora” João Moreira Sallesa¹ to osobisty, dokumentalny esej analizujący czasy rozgrywających się równolegle rewolucji – w Pradze, Francji i Brazylii. W filmie znajdziemy też akcent polski, odnoszący się do marca 1968 roku.

Czasy rewolucyjne przywoła również „Joaquim”, Marcelo Gomesa^₂, który bierze udział w głównym konkursie Festiwalu. Tytułowy porucznik Joaquim José da Silva Xavier (Tiradentes) to bohater narodowy, który w 1789 roku stanął na czele powstania znanego z historii jako Konspiracja w Minas Gerais (Inconfidência Mineira). Film opowiada o budzącej się świadomości społecznej porucznika, która zaprowadziła go do walki z władzami kolonialnymi, a potem…na szubienicę.

Historię kolonialną podejmuje również pokazywany w ramach sekcji Panorama „Vazante” Danieli Thomas³. Choć późniejszy – historia toczy się w roku 1821, tuż przed uzyskaniem przez Brazylię niepodległości od korony portugalskiej – również rozgrywa się w znajdującym się na południu stanie Minas Gerais. Główna bohaterka, 22-letnia Beatriz, czas spędza głównie w otoczeniu niewolników. Jej mąż, sporo starszy kuzyn, oddaje się hodowli bydła. Czarno-biały obraz odwzorowuje relacje oparte na fizycznej i psychicznej przemocy oraz braku komunikacji. Fazenda przypomina wieżę Babel, w której niewolnicy, pochodzący z różnych stron, nie są w stanie porozumieć się ani z białym panem, ani między sobą. Beatriz, szukającej swojego miejsca w społeczności, udaje się zachwiać ustalonym porządkiem.

Świat kobiet

Dążące do niezależności kobiety to powracający motyw wśród brazylijskich filmów tegorocznego Berlinale. To główne postaci „A Mulher do Pai”, Cristiany Oliveiry i „As Duas Irenes”, Fábio Meiry  – inicjacyjnych obrazów pokazywanych w ramach sekcji Generacje (dla widzów 14+), a także „Como Nossos Pais”, Laísy Bodanzky, pokazywanego w sekcji Panorama.

„A Mulher do Pai” opowiada historię 16-letniej Nalu, która po śmierci babci zostaje sama z zamkniętym w sobie, niewidomym ojcem.  Mieszkająca w sennym miasteczku na urugwajsko-brazylijskiej granicy, dziewczyna tęskni za innym życiem, bez spoczywającej na niej odpowiedzialności. Pewną ulgę w nieznośnie nudnej egzystencji początkowo przynosi jej relacja z Rosario, nauczycielką rysunku.

„As Duas Irenes” to film o przyjaźni nastolatek, która staje się pierwszym krokiem w dorosłość. Cicha i spokojna Irene żyje w tradycyjnej, dość konserwatywnej rodzinie. Gdy poznaję swoją imienniczkę, odważną i pewną siebie, szybko zaczyna spędzać z nią każdą wolną chwilę. Wkrótce dziewczyny odkrywają, że nieobecny ojciec przebojowej Irene i konserwatywny ojciec spokojnej Irene mają zaskakująco wiele wspólnego.

Główną bohaterką trzeciego „kobiecego” filmu, „Como Nossos Pais”^₄, jest kobieta dorosła. Film jednak nie skupia się tylko na niej, ale na relacjach łączących trzy pokolenia kobiet – 40-letniej Rosy, jej matki oraz dwóch córek. Główna bohaterka marzy o karierze scenarzystki. Zamiast tego, aby utrzymać rodzinę, poświęca się pracy w agencji reklamowej w São Paulo. Nieobecny mąż, naukowiec, częściej jest źródłem kolejnych napięć niż wsparcia. Pod wpływem rozmowy z matką Rosa postanawia zmienić swoje życie.

…i związki

Temat związków pojawia się również w filmie „Pendular”, Julii Murat^₅ oraz koprodukcji francusko-holendersko-brazylijskiej „Não Devore Meu Coração!”, Felipa Bragançy. Pierwszy z filmów, prezentowany w ramach sekcji Panorama, to pełna napięcia opowieść o miłości i rywalizacji pary artystów, których mieszkanie jest jednocześnie wspólną pracownią. Podzielone na pół staje się sceną, na której ona kreśli ciałem nowe choreografie i galerią, w której on tworzy instalacje. Drugi, to pokazywana w sekcji Generacje, współczesna wersja historii brazylijskiego Romeo i Julli z plemiona Guaraní. Granica z Paragwajem, przebiegająca na rzece Apa, to tylko jedna z przeszkód, jakie dzielą chłopaka od jego pierwszej miłości.

Krótkiemetraże

W sekcji Generacje – „Em busca da terra sem males”, Anny Azevedo – 15 minutowy obrazek z życia niewielkiej wspólnoty w pobliżu Rio de Janeiro, której mieszkańcy zachowują tradycje ludu Guaraní, nie izolując się jednocześnie od współczesności.

W sekcji Panorama – „Vênus – Filó a fadinha lésbica”, Sávio Leite – 6 minutową, animowaną i wierszowaną opowieść o wróżce – lesbijce, która uwodzi kobiety przebrana za chłopca.

W poświęconej eksperymentalnym i często kontrowersyjnym filmom sekcji Shorts – „Estás vendo coisas”, Bárbary Wagner i Benjamina de Burca – dokument, który odkrywa przed widzami nowy gatunek muzyczny. Techno Brega, pochodząca z nękanej nędzą północy, odznacza się futurystyczną, kiczowatą stylistyką, pomieszaniem brazylijskiej odmiany disco polo i techno^₆.

Awangarda

Brazylia ma też swojego reprezentanta w sekcji Forum, poświęconej dziełom bardziej awangardowym, esejom filmowym oraz reportażom politycznym przesuwającym granice sztuki filmowej. „Rifle”, Davi Pretto, to film o mężczyźnie, który wyprowadza się z miasta w niezmierzone pustkowia południa kraju. Wkrótce jednak okazuje się, że na bezkres sawanny ostrzą sobie zęby wielkie korporacje, którym Diano postanawia samotnie stawić czoła.

Trzymamy kciuki za dobre noty brazylijksich produkcji i mamy nadzieję, że chociaż część z nich zobaczymy w polskich kinach – podczas festiwali i w normalnej dystrybucji.

Przypisy:

₁ Dokumenty João Moreira Sallesa niejednokrotnie pokazywaliśmy w ramach spotkań w Południku Zero: „Entreatos” (Za kulisami) opowiadający o kampanii prezydenckiej Inácio Luli da Silvy, „Notícias de Uma Guerra Particular” (Wiadomości z Prywantje Wojny) – o wojnie gangów  i brutalnej polityce bezpieczeństwa publicznego w Rio de Janeiro w latach 90 oraz „Nelson Freire” – o największym brazylijskim pianiście i jego niecodziennej przyjaźni z Marthą Argerich
₂ Marcelo Gomes może być znany polskim kinomanom m.in. z psychologizującego filmu „Era Uma Vez Eu, Verônica” (Wszyscy Mężczyźni Weroniki).
₃ „Vazante” to samodzielny debiut Danieli Thomas, która do tej pory tworzyła zgrany tandem z Walterem Sallesem. Sympatycy Terra Brasilis kilkukrotnie mieli szansę obejrzeć ich film „Linha de Passe”(Na spalonym).
₄ Tytuł filmu zainspirowany był słynnym przebojem Elis Reginy „Como Nossos Pais”, w którym piosenkarka śpiewa, jak chcąc nie chcąc żyjemy jak nasi rodzice.
₅ Julię Murat polska publika zna już z doskonałych „Opowieści, które żyją tylko w pamięci”:
₆ W zeszłym roku polscy widzowie mieli okazję poznawać świat „Favela Funk”- kojarzonej z wulgarnością i przemocą odmianą muzyki wywodzącą się z Rio de Janeiro.

Bibliografia:

John Hopewell, Brazil Makes Great Strides at This Year’s Berlinale, 9.02.2017

Cinema do Brasil promove indústria cinematográfica brasileira no Festival de Berlim 2017

_ _

Autor: Maria Wróblewska

Fot. (c) Ricardo Teles / „Vazante” Daniela Thomas