Rola Indian w społeczeństwie brazylijskim według Gilberto Freyre
W poprzednim artykule pisałam o pozycji afrykańskich niewolników w brazylijskiej rzeczywistości opisywanej przez Gilberto Freyre. Tym razem podjęłam się analizy badań przeprowadzonych przez tego samego antropologa w świecie indiańskim. Nie ulega wątpliwości, że Gilberto Freyre hierarchizuje społeczeństwo brazylijskie, a jego najniższy szczebel zajmują właśnie ludy autochtoniczne. Pamiętajmy jednak, że antropolog nie podważa istoty świata indiańskiego i nie zamierza ich dewaloryzować. Jak już wspomniałam, wynika to przede wszystkim z braku bliższego kontaktu z ludnością indiańską. W czasach, w których żył Gilberto Freyre kontakt z czarnoskórym niewolnikiem był dużo łatwiejszy i prostszy aniżeli z ludnością indiańską. Również wynikało to z faktu, że Gilberto Freyre wywodził się z domu właścicieli plantacji trzciny cukrowej, gdzie pracowali czarnoskórzy niewolnicy.
Indianie w swym zachowaniu byli dużo bardziej tradycyjni, konserwatywni oraz introwertyczni. Byli bardzo mocno związani z własną przeszłością, starali się kultywować swoje pochodzenie oraz korzenie i nie byli skłonni aby iść na przód czy poddawać się zmianom jak czynili to afrykańscy niewolnicy. Gilbeto Freyre skupił się na analizie kobiet indiańskich. To właśnie im Brazylia zawdzięczała nowe przepisy kuchenne, znajomość i zastosowanie naturalnych lekarstw. W oczach Freyre Brazylia zawdzięcza Indianom rozwój kultury. Jednak nie byli oni związani z życiem gospodarczym w Brazylii. Z kolei afrykańscy niewolnicy tak – to dzięki nim zaczęto stosować nowe metody uprawy ziemi czyniąc ją żyźniejszą i wydajniejszą. Indianie żyli z dala od Europejczyków i nie byli przychylni procesom asymilacyjnym. Ludność autochtoniczna nie odnalazła się w nowych warunkach socjoekonomicznych. Była zbyt introwertyczna i nomadyczna, w porównaniu z Negro jakże plastycznym, prostym i szybko się adaptującym.
Gilberto Freyre uważa, że Indianie wypełnili kulturę brazylijską. W rolnictwie, Negro stał się prawą ręką systemu, a Indianie wraz z Europejczykami lewą ręką. W klimacie tropikalnym afrykańscy niewolnicy okazali się dużo bardziej odporni na gorące słońce północnego-wschodu Brazylii. Indianie ciężko znosili pracę w gorących i ciężkich warunkach. Ponadto nie zapominajmy, że byli ludnością nomadyczną. Indianie jako pierwsi potrafili zdobyć dziewicze, brazylijskie ziemie poprzez swój charakter kulturowy, jakim jest nomadyzm, a również poprzez szybkie przystosowanie się do warunków geograficznych i dzięki ich umiejętnościom łowieckim i rybackim. Niestety nie udało im się przetrwać na plantacjach trzciny cukrowej, które okazały się być dla nich zabójcze. Kobieta indiańska miała ogromny wpływ na rozwój społeczeństwa brazylijskiego pod względem kulinarnym (uprawa ananasów, manioku, kukurydzy, dynii). Indianki wykorzystywały maniok w celu przygotowania wielu smakołyków takich jak tapioca, czy farinha. Dzięki znajomości zastosowania roślin tropikalnych leczyły wiele chorób oraz goiły rany. Indianie udomowili zwierzęta, ale służyły im bardziej jako towarzystwo aniżeli jako mięso i pożywienie. Gilberto Freyre zauważył, że Indianin znalazł się na drugim planie, ponieważ „Portugalczyk miał (wszystko, czego potrzebował) cukier, kawę i Afrykańczyka”
Co łączy kulturę afrykańską i indiańską w Brazylii to fakt, że kobiety obu ras były ofiarami eksploracji seksualnej białych kolonizatorów. Portugalczycy w stosunkach z kobietami różnych ras byli sadystyczni, stając się ich panami. Kobiety w czasie epoki kolonialnej stanowiły dość ukrytą i anonimową siłę roboczą, która wbrew własnej woli uczestniczyła w tworzeniu się społeczeństwa brazylijskiego, wydając na świat potomków białych kolonizatorów. W języku portugalskim utarło się wówczas wyrażenie, że „biała (kobieta) była do ślubu, mulatka w celach seksualnych, a czarnoskóra do pracy”. Biała kobieta mimo wszystko również była wykorzystywana, pomimo tego, że swoim kolorem skóry określała pewien status społeczny. Jak śpiewał Caetano Veloso „biała kobieta dla dorosłego i białego macho zawsze (ma być) do usług”.
Brazylijskie społeczeństwo bardzo intensywnie rozwijało się na przełomie ostatnich stuleci. Na dzisiejszą tożsamość brazylijską składa się wiele czynników, takich jak kultura (europejska, indiańska, afrykańska), rasa i poczucie przynależności do wybranej rasy (np. białej czy czarnej), system pracy (niewolnictwo, latyfundia, monokultura) oraz najważniejszy element jakim jest metysaż kulturowy. Co prawda uważa się, że Brazylijczycy bardzo różnią się od siebie, jednak jedno jest pewne, łączy ich wspólna bogata przeszłość.
_ _
Agata Błoch
Bibliografia:
G.Freyre, Casa Grande e Senzala, Global Editora 2006.