Mitologia wierzeń afro-brazylijskich
Wielu spośród Orixás znajdzie swój odpowiednik w religii katolickiej. Trzynastego czerwca, w Brazylii obchodzony jest dzień świętego Antoniego – patrona małżeństw, w tym to czasie natomiast wyznawcy Candomblé/Umbanda obchodzą święto Oguma. Ósmy grudzień to w kościele katolickim dzień Nossa Senhora da Conceição, którą w synkretyzmie afro-brazylijskim reprezentuje Iemanjá. W Bahia obchodzone są również święta ku czci morza; w religii katolickiej dary składane są Nosso Senhor Bom Jesus dos Navegantes, natomiast w wierzeniach afro-brazylijskich Iemanjá, patronce mórz. We wrześniu w Brazylii świętuje się dzień São Cosme e São Damião – dwóch świętych katolickich, będących jednocześnie bogami afrykańskich miłośników kuchni z Bahia. Stąd też przygotowuje się ku ich czci typowe jedzenie z tego stanu, bazujące na oleju palmowym. Synkretyzm religijny w Brazylii to wymieszanie się kultury katolickiej z wierzeniami afro-brazylijskimi. Stąd też wiele niedopowiedzeń na tle religijnym dotyczących kręgu protestantów brazylijskich, którzy stanowią 12 % społeczeństwa. Nieporozumienia te pojawiają się, ponieważ grupa ta nie uznaje świętych. Z tego powodu własnie najnowsza telenowela Salve Jorge (Jorge – święty zarówno dla katolików jak i wyznawców Candomblé) wywołała tak wielkie oburzenie w środowisku ewangelickim.
Przyjrzyjmy się dokładniej mitologii afro-brazylijskiej. Pozwoliłam sobie na drobny eksperyment – obok imion Orixás wstawiłam odpowiedniki bogów, pochodzących z mitologii greckiej, po to, aby pokazać prostotę Orixás i zanegować ich połączenie z demonami, które tak bardzo przerażają Brazylijczyków. Kultura europejska nie doświadczyła zmian spowodowanych kilkusetletnim niewolnictwem, dlatego tak ciężko jest nam zrozumieć przerażenie Brazylijczyków wobec synkretycznych religii afrykańskich. Niestety żadne brazylijskie instytucje edukacyjne nie podejmują się wytłumaczenia tych religii, co jest przyczyną wciąż wzrastającego poziomu nietolerancji i niewiedzy.
Nie będę zaprzeczać, że nie wszystkie Orixás są chętne do pomocy. Ale czy naprawdę w mitologii greckiej wszyscy bogowie zajmowali się pięknem i dobrocią, czego przykładem mogą być Hades, Nemezis, Tanatos, czy Hekate?
Exu (Hermes)– lubi jeść wszystko to co je człowiek, pije cachacę. Jest chodzącym dżentelmenem. Lubi harmider. Bóg ścieżek, wysłannik Orixás, diabełek. Dlatego też jest utożsamiony z szatanem. Tak naprawdę to bóg będący w ciągłym ruchu, przyjaciel zamętu i zamieszania. W głębi serca zaś to bardzo dobry Orixá. Każda celebracja w świątyni afro-brazylijskiej rozpoczyna się czcią ku Exu, aby ten nie żartował i nie przeszkadzał podczas ceremonii
Oxóssi (Artemida) – bóg połowów, wilgotnych lasów. Otoczona jest zwierzętami. Zawsze przyodziany w skórzaną czapkę. Wieprzowina jest mięsem przez niego preferowanym. Lubi również wołowinę i drób, nie toleruje natomiast białej fasoli. Je również gotowaną kukurydzę z kokosem. Jego pozdrowienie to Oquê. Oxóssi to orixa bardzo silny i bardzo szanowany
Omolu – jest najbardziej strachliwym spośród Orixas. Zajmuje się zdrowiem chorobami i ozdrowieniami. Przyodziany w słomę; twarz i ciało ma zakryte, aby nie pokazywać chorego ciała. Podczas ceremonii zbiera choroby od innych i przyjmuje je na siebie. Jego kolor to czerwony i czarny, bądź czarny i biały
Nanã (Asopos) – kobieta, a raczej kochanka Oxalá, ponieważ jego pierwszą żoną jest Iemanjá. Owocem tego związku jest właśnie Omulu. Jej dzień to wtorek. Jest jedną z najstarszych bogiń wód i rzek
Iami Oxorongá (Mojry) – to bogini wymagająca najwyższego szacunku. Jej nieodzownym przyjacielem jest afrykański ptak Oxoronga. U jej stóp wiernie spoczywa sowa. Wymaga szacunku, gdyż w wielu przypadkach to od niej zależy los innych. Ostrożności nigdy z nią za wiele.
Xangô (Zeus) – jest najsilniejszym wśród wszystkich Orixás. Jest bogiem błyskawic, ognia i grzmotów. Jego symbolem są kamienie z błyskawic. Był mężem trzech Orixás – Obá, Oxum i Iansã
Oxumarê (Iris) – Bóg tęczy i węży. Jego symbolem jest metalowy wąż. W synkretyzmie afro-katolickim uosabiany jest ze świętym Bartłomiejem. Według legendy doprowadził wodę do ognistego pałacu Xangô. Jest równocześnie zarówno mężczyzną jak i kobietą.
Oxum (Afrodyta) – bogini elegancji, widowiskowości, bogactwa, piękna i uroku. Niezwykle inteligentna i urocza. Druga żona Xangô. Oszukała jego pierwszą żonę Obá namawiając ją, aby ta odcięła własne ucho i podała Xangô podczas posiłku, w celu podtrzymania ich miłości. Aby nie towarzyszyć mu podczas wojny zaoferowała Xangô swoją młodszą siostrę jako trzecią żonę. Jej taniec jest niezwykle sensualny – jest wręcz zaproszeniem do aktu miłości. Oxum to królowa piękna.
Iemanjá (Posejdon) – Bogini wód, żona Oxalá, matka wszystkich Orixás. W synkretyzmie afro-brazylijskiem to Nossa Senhora da Conceição. Święta ku jej czci obchodzone są głównie przez rybaków i marynarzy . Całe morze wokół Bahia znajduje się pod jej opieką.
Onilé (Atlas) – bóg ziemi, dźwiga planetę ziemię na barkach. Przemierza świat na koniu, z którym się z nim nie rozstaje.
Obá – bogini rzek, pierwsza żona Xangô. Oszukana przez piękną Oxum podała mężowi własne ucho. Skutkiem tego, był koniec ich małżeństwa. W tańcu zawsze walczy z Oxum. To wojownicza bogini.
Orixá Ocô (Kronos) – bóg rolnictwa. Gra na flecie z kości. Zawsze przedstawiany w bieli.
Ibejis – to bliźniacy Cosme i Damião, święci chłopcy. Bogowie wielkiej pobożności w Bahia.
Zrozumienie Brazylii, jej zwyczajów, kultury i literatury jest, moim zdaniem, niemożliwe bez zrozumienia mitologii afro-brazylijskiej. Bo któż pojmie filozofię Bahia, jeżeli nie będzie wiedział, że o morza tego stanu troszczy się Iemanjá, natomiast tym, który strzeże dróg miasta Salvador jest Exu. Jeżeli więc staniemy na ziemi Bahia, po pierwszym wzniesionym toaście należy wylać odrobinę trunku na ziemię dla Exu, aby ten zadbał o nasze ścieżki. Wylewanie kropli napojów i wyrzucanie kawałków jedzenia na ziemię „para santos” to zwyczaj nie tyle brazylijski co latynoamerykański (pochodzący ze Sarożytnego Rzymu). Wraz ze statkami niewolników przypłynęły do Brazylii główne składniki dzisiejszej kuchni Bahia – olej palmowy oraz ostre papryczki (rytualne kulinaria afrykańskie wykorzystywana podczas ceremonii do kontaktów z Orixás). Tak samo, zrozumienie wielkich dzieł Jorge Amado jest niemożliwe bez wcześniejszego zaznajomienia się z mitologią Orixás.
Bilbiografia:
J.Amado; Guia de ruas e mistérios, Bahia de Todos os Santos
