W muzycznym krajobrazie Brazylii królowanie samby, wbrew pozorom, nie jest wszechobecne. W głębi kraju niezwykłą popularnością cieszy się forró.

Już sama definicja jest kwestią dość problematyczną. Forró nie jest bowiem nazwą konkretnego gatunku muzycznego czy rodzaju tańca. Określa tak naprawdę zbiór kilku tańców typowych dla regionu Nordeste (czyli północno-wschodniej części kraju) – baião, xote, xaxado, coco i quadrilha – wykonywanych głównie podczas czerwcowych świąt na cześć popularnych świętych, Festas Juninas. Tradycyjnie używane w forró instrumenty – sanfona (rodzaj akordeonu), zabumba (bęben zawieszany na szyi, z którego dźwięk wydobywa się za pomocą pałeczki) i trójkąt – nadają tej muzyce charakterystyczne brzmienie.

Istnieje kilka hipotez co do pochodzenia nazwy. Według jednej z nich, forró wywodzi się z angielskiego for all. Bowiem pod koniec XIX Brytyjczycy budowali linie kolejowe w rejonie Nordeste, urządzając przy tym liczne zabawy, z których tylko na część wstęp miała miejscowa ludność – wówczas, by to ogłosić, na drzwiach wywieszano napis „For All”. Inna hipoteza głosi, że forró pochodzi od afrykańskiego słowa forrobodó oznaczającego wrzawę, harmider. Nota bene, jedną z miejscowych nazw forró jest arrasta-pé, co dosłownie oznacza szuranie nogami. Ma to swoje uzasadnienie: jako że zabawy forró odbywały się często na wolnym powietrzu, a za parkiet służyło klepisko – by nie wzniecać tumanów kurzu, ziemię polewano wodą, a tańczący starali się raczej suwać nogami niż je podnosić.

Jednym ze źródeł forró były europejskie tańce salonowe (polki, mazurki,  tańce szkockie – escocês, stąd nazwa xote), które wraz z przyjazdem portugalskiej rodziny królewskiej do Brazylii na dobre zagościły na dworze, a stamtąd przedostały się także i na wieś. Drugim ważnym elementem, który ukształtował tę muzykę były rytmy i tańce afrykańskie, jak choćby zmysłowe angolańskie lundu.

Mówiąc o forró, nie sposób nie wspomnieć Luiza Gonzagi (1912-1989). „Król Baião”, jak go nazywano, był akordeonistą z Pernambuco. W 1940 roku zawędrował ze swoją sanfoną do Rio de Janeiro. Tam, w barach i na ulicach, grywał modne wówczas tańce – walce, bolera, tanga… Do swojego repertuaru wplatał jednak również muzykę rodzimego Nordeste, przesyconą melancholijnymi melodiami z pustkowi. Jego nagrania, jak choćby „Baião”, „Asa branca” czy „O Xote das meninas”, szybko zyskały popularność, rozprzestrzeniając się po całym kraju i przyczyniając się do popularyzacji forró.

Warto dodać, że 13 grudnia przypada setna rocznica urodzin artysty.

W latach 90 minionego wieku młodzież z São Paulo stworzyła uaktualnioną, „miejską wersję” tańca – forró universitário, łączące w sobie tradycyjne forró z Północnego-Wschodu zwane pé-de-serra z wpływami współczesnych gatunków muzycznych takich jak Rock’n Roll, Samba, Funk czy Reggae. Rozbudowano w nim kroki taneczne dodając bardziej skomplikowane figury, z licznymi obrotami (w tym tańcu nie będącymi wyłącznie domeną kobiety). Charakterystyczna dla forró bliskość partnerów umożliwia precyzyjne prowadzenie partnerki w tańcu, co przydaje wirowaniu zwiewności. Ponadto w forró stąpa się na palcach, więc tancerze zdają się lekko sunąć po ziemi. Forró universitário cieszy się rosnącą popularnością nie tylko w Brazylii, ale i poza jej granicami, również w wielu miastach Europy. Miejmy nadzieję, że wkrótce zawita również do Polski.

(Poniżej dwie piosenki popularnych współczesnych zespołów grających forró: Rastapé i Falamansa.)

Joanna Filipkowska