Dzięki ostatnim reformom społecznym wprowadzanym w Brazylii znacznie wzrasta poziom edukacji ludności tego kraju. Potwierdzają to zarówno dokumenty krajowe, jak i międzynarodowe. Najnowszy raport Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) pokazuje w jaki sposób Brazylia podwyższyła poziom edukacji i rozszerzyła jej zakres. W tej chwili publicznym kształceniem objętych jest 95% dzieci (w wieku szkolnym). 

Początki systemu edukacyjnego w Brazylii nie były łatwe. Portugalczycy nie interesowali się wzrostem świadomości autochtonów. Po odzyskaniu niepodległości i oderwaniu się od Portugalii nadal był to kraj oparty na rolniczej gospodarce wykorzystującej niewolników. Brazylia zniosła niewolnictwo w roku 1888, jako ostatni z amerykańskich krajów. Ówczesna gospodarka oparta była więc na pracy osób niewykwalifikowanych i nie było zapotrzebowania na więcej niż 10% osób wykształconych w całym społeczeństwie. Pierwsze Ministerstwo Edukacji i Kultury powstało w 1930 r. Wtedy też wprowadzono obowiązek szkolny dla dzieci między 7-10 rokiem życia. Mimo to tak naprawdę mało osób korzystało z tego przywileju. Z tego powodu pierwsze uniwersytety państwowe powstawały dopiero w XX wieku (poszczególne instytuty i wydziały istniały wcześniej), czyli średnio 100 lat później niż w wielu innych państwach. W 1950 r. ponad 50% Brazylijczyków było analfabetami. Sytuacja w kolejnych 50 latach nieznacznie się poprawiła, choć dopiero w 1972 r. rozszerzono obowiązek szkolny na dzieci od 7 do 14 roku życia. Rozwojowi nie sprzyjały czasy dyktatury wojskowej, zwłaszcza, że między 1964 a 1985 r. kraj opuściło wielu intelektualistów. Sytuacja zaczęła się nieznacznie poprawiać pod koniec lat 80., gdy w nowej Konstytucji zapisano nie tylko obowiązek 8-letniej edukacji, ale i przeznaczono duże kwoty na ten cel. Szkoły jednak wciąż oferowały co najwyżej 3-4 godziny zajęć dziennie, na niewysokim poziomie. Pierwsze znaczące reformy edukacji zaczęto przeprowadzać w 1995 r. za czasów prezydenta Cardoso. Dzięki nim już 90% dzieci trafiało do szkoły. Jednak tylko połowa z nich docierała do końca ośmioletniego cyklu. Według badań przeprowadzonych przez UNDP w 2000 r., co 14 dorosły Brazylijczyk był analfabetą, a aż 75% pełnoletniej ludności uznano za analfabetów funkcjonalnych. Na tak złe statystyki olbrzymi wpływ ma fakt, iż nadal wiele dzieci zamiast iść do szkoły pracuje, aby zarobić na utrzymanie lub pomóc finansowo swojej rodzinie

Tym co pozwala Brazylii na stałą poprawę edukacyjną jest polityka wprowadzana w oparciu o spójną wizję. Już w 1995 r. opracowano strategie nauczania, które zaczynają przynosić rzeczywista poprawę osiągnięć uczniów. Coraz więcej środków inwestuje się w edukację. W 2000 r. było to 4%, a w 2009 r. już 5,9% PKB. W 2001 r. prezydent Cardoso wprowadził program „Bolsa Escola”, w ramach którego rodzicom posyłającym swoje dzieci do szkoły przysługiwały dopłaty do dochodów. Rząd Luiza Ignacio Luli da Silva znacznie zwiększył wydatki na ten cel, a w 2004 r. połączył wiele programów społecznych w jeden oraz zwiększył kwotę środków przeznaczanych na ich realizację. „Bolsa Família” czyli „zasiłek rodzinny” przysługuje biednym rodzinom, ale wyłącznie pod warunkiem, że rodzice wyślą dzieci do szkoły i dopilnują ich obowiązkowych szczepień. Z „Bolsa Familia” korzysta już ponad 11 milionów rodzin. Według badań UNDP ponad 80% zasiłków trafia do 20% najbiedniejszych rodzin, co świadczy o skuteczności programu.[1]

Jednym z najważniejszych programów badawczych OECD związanych z edukacją jest PISA (Programme for International Student Assessment, czyli Program Międzynarodowej Oceny Uczniów). Badania PISA koncentrują się na kluczowych kompetencjach młodzieży – badają stopień jej przygotowania do życia w społeczeństwie i do uczestnictwa w gospodarce opartej na wiedzy. Pozwalają też na sprawdzenie czy system edukacji odpowiada wyzwaniom współczesnego świata. W ciągu ostatnich 10 lat Brazylia poprawiła średnią wyników PISA w dziedzinie czytania, matematyki i nauk przyrodniczych. Kraj tenznalazł się w nielicznej grupie państw, w których w ciągu ostatniej dekady u młodzieży kończącej obowiązkową edukację szkolną odnotowano wyraźny wzrost poziomu wiedzy i umiejętności.

Wyniki badań PISA są najlepszym dowodem na to, że system edukacji w Brazylii ulega poprawie. Programy społeczne pozwalają na wzrost poziomu kształcenia, ograniczanie dziedziczenia ubóstwa i poprawę stanu zdrowia młodego pokolenia. Przyczyniają się do zmniejszenia wykluczenia społecznego i związanych z nim biedy i przestępczości. Dodatkowo, dla beneficjentów Bolsa Familía stworzono program zdobywania kwalifikacji zawodowych – Następny Krok (Próximo Passo). Mimo to Brazylia wciąż znajduje się poniżej średniej krajów OECD, a wiele problemów nadal czeka na rozwiązanie. Wciąż istnieje problem pracy dzieci, nie wszystkie szkoły kształcą na odpowiednim poziomie, niskie są często kwalifikacje samych nauczycieli, ale bez wątpienia Brazylia robi krok w dobrym kierunku.

Janina Petelczyc

Źródła:

1.Raport OECD: „Brazil: Encouraging Lessons from a Large Federal System” w: „Strong Performers and Successful Reformers in Education: Lessons from PISA”, OECD 2010 r.

2.„Evaluating the Impact of Brazil’s Bolsa Família: Cash Transfer Programmes in Comparative Perspective”,International Poverty Centre, UNDP, Brasil 2007

3. Źródło zdjęcia – z uwzględnieniem praw autorskich – tutaj.